زبان فارسی 3 ( وابسته های پیشین وپسین )

زبان فارسی 3 ( گروه اسمی 1

وابسته های پیشین وپسین

1-     صفت های اشاره : این –آن – همین – همان- چنین- چنان ( اگر همراه  اسم باشند)  

           نکته : « این وآن » اگر همراه هم باشند ومرجعی برای اشاره نداشته باشند ضمیر مبهم اندیعنی « دیگران»

2-     صفت های پرسشی : چه – چه طور-  چگونه- چند- کدام  - چه قدر- چه نوع  

       نکته :اگر در کلمات پرسش در باره ی فعل وچگونگی آن پرسش شود « ضمیر پرسشی هستند. 

مانند: کی رفتی؟   - چرا رفتی  - کجا می روی؟           

امّا اگر کلمات پرسشی در باره ی اسم سوال شود  ، صفت پرسشی هستند .      

     مانند:  چند کتاب خریدی؟

3-     صفت های تعجّبی: چه  - عجب    مانند : چه گلی!   عجب گلی!     

         نکته 1: « چه » می تواند ضمیر تعجّبی باشد  ولی « عجب » نمی تواند . 

     مانند : چه ها برسر این ملّت آمده !         

نکته 2: « عجب» اگر به تنهایی بیاید یا « صوت » است یا « قید تعجّب»  . 

   اگر « صوت » باشد معمولاً با مکث همراه است . مانند: عجب، آمدی؟!                                           

   امّا قید تعجّب مانند : عجب که سوال هارا جواب دادی!

4-     صفت های مبهم:همه – هر – دیگر – فلان – بعضی- بسی – برخی – چند         

      نکته 1: تنها صفت مبهمی که کسره می گیرد « همه » است     

     نکته 2: کلمه ی « جمله » هم صفت مبهم است 

مانند:  جمله ی دانشمندان  ، جمله ی افراد عالم () در معنی همه ی افراد عالم)

5-     صفت  های شمارشی : 1- اصلی: یک ، دو...  

     نکته 1: عدد به هر شکلی قبل از اسم بیاید صفت شمارشی است 

: یک کتاب ] یک سوم کتاب ، ثلث کتاب و... .امّا اگر به تنهایی آمد یا پس از اسم  بیاید

 یک نوع کلمه است وخود اسم است . مانند : کتاب دو  

   نکنه 2: کلمات« واپسین، اوّلین ، نخستین ، آخرین ، » پسوند –ُمین ندارند.       

    نکته 3: کلمات « اوّل ، آخر ، نخست » پسوند- َم ندارند

6-     صفت های عالی: صفت ساده + ترین   مانند : بهترین گل – خوب ترین دانش آموز

7-     شاخص: شاخص ها القاب وعناوینی که پیش از اسم خاص می آیند 

به شرط آن که نقش نما نپذیرند و بددون فاصله پیش از اسم خاص بیایند ،

  در صورتی که نقش نما بگیرند خود هسته ی گروه اسمی قرار می گیرند  واسم هستند .

  انواع شاخص:     

   الف: علمی: استاد، دکتر ، مهندس 

   ب: مذهبی: امام ، شیخ ، آیت اللّه   

 ج: اجتماعی: کدخدا ، آقا ، خانم ،  سیّد  

  د: نظامی: سرتیپ،  سرهنگ ، سروان 

    ه : خانوادگی: دایی، عمو ، خانم ، برادر خواهر... 

  نکته 1: « آقا » و« خانم» شاخص هاهیی هستند که می توانند هم پیش از اسم بیایند وهم پس از اسم 

نکته 2: یک اسم می تواند پشتسرهم چند شاخص داشته باشد مانند: علّامه شهید دکتر سیّد محمّد بهشتی  

وابسته های پسین :

1-                             ی نکره    مانند مردی آمد    

درزبان فارسی اگر بخواهند ناشناس بودن کلمه ای را برسانند، پس از آن « ی» نکره می گذارند

 ؛ این «ی » نکره غالباً مععادل « یک » است و ساختمان کلمه را عوض نمی کند    

  نکته :1 کسره ی نقش نما، در ترکیب هایی چون « سایه ی عمر» ، « موی سفید » ، « دریای مواّج » و....

به شکل «یِ» نوشته می شود ؛ این « ی» صامت میانجی است ونباپد آن را با « ی» نکره اشتباه گرفت .

  نکته 2: « ی» در واژه هایی چون « خوبی» ، بدی» ، « نکته ینی» و... پسونند مصدریا ست .

به راحتی می توان آن را تشخیص داد؛ کافی است به جای « ی»  ، « بودن» یا « شدن» بگذارید 

؛ مثلاً نکته بینی» یعنی« نکته بین بودن»

2-                             نشانه های جمع :  هاه ، ان ، ات ، ین ، ون    

  ان: مانند درختان      ان( یان ) مانند  آشنایان     

   ان( گان ) مانند : پرندگان

3-                             مضاف الیه : به دومین اسم گروه ، مضاف الیه گفته می شود . مضاف الیه اگر ضمیر پیوسته نباشد  بعد از کسره قرار می گیرد 

مانند جلد ِ کتاب

4-                             صفت شمارشی ترتیب نوع دوم : عدد+ -َم

5-                             صفت های بیانی: به طور کلّی  صفت پسین اگر شمارشی ترتیبی2( عدد+ _ َم ) نباشد صفت بیانی است 

.( البته یکی دواستثنا هم دارد : 

« دیگر»و« چند » یا « چندم» نیز گاهی به عنوان صفت پسین آورده می شوند ، 

امّا بیانی نیستند ؛ صفت مبهم  اند.) 

          صفت های بیانی:

• الف) صفت فاعلی: 1- بن مضارع+_نده   مانند : رونده

                          2- بن مضارع +ا         مانند: بینا

                          3- بن مضارع +ان        مانند : گریان ( بیشتر حالت )

                          4- بن مضارع + ار          مانند : پرستار

                          5-  بن ماضی + گار      مانند: پروردگار، آفریدگار

                          6-  بن ماضی + ار        مانند : خریدار، خواستار، برخوردار، نمودار، بردار

                                7-. بن ماضی + گر       مانند : رَفتگر  ، کِشتگر 

                               8-. بنماضی فعل ناگذر + ه   مانند : رفته ، آمده

صفت فاعلی مرکب مرخّم : مانند : راهنما ( راه نماینده )     رهبر( رهبرنده )

دان( بن مضارع ) + نده   مانند : داننده ( صفت فاعلی)،

کاردان ( کارداننده )  صفت فاعلی مرکب مرخّم

ب) صفت مفعولی:   1- بن ماضی فعل گذرابه  مفعول + ه    مانند : نوشته ، خوانده

                            2- شکل مجهول فعل گذرا به مفعول       مانند: نوشته شده ، خوانده شده

                            3- دو کلمه ی« مردار» و « گرفتار»

صفت مفعولی مرکب مرخّم : لگد مال ، زربفت، دست چین ، پشم آلود

                                             مانند :  بافته ( صفت مفعولی)

                                                       زربافته( صفتمفعولی مرکب)

                                                       زربافت ( صفت مفعولی مرکب مرخّم )

صفت لیاقت:  مصدر +ی     مانند: خوردنی ، پوشیدنی

صفت نسبی:   1- اسم +ی     مانند : مریوانی

                      2- اسم+ینه      مانند: زرّینه ،سیمینه

                     3- اسم + ین     مانند: پشمین ، زرین

                     4- اسم + انی    مانند : روحانی، جسمانی، عضلانی

                     5- . اسم + انه       مانند: روزانه ، پسرانه ، دخترانه

                     6- .اسم + گانه       مانند: بچگانه

                     7-. صفت + گانه       مانند: دوگانه ، هفتگانه

                    8-. اسم + ه            مانند: دوساله

                    9-. اسم + چی     مانند: قهوه چی ، گاری چی

                   10-. اسم +گان     مانند: بازار گان ، مهرگان

صفت مطلق : مانند: ساده ، خوب ، بد و...

,وابسته های وابسته

وابسته های وابسته :

« وابسته های  وابستـه » با هسته رابطه ی مستقیم ندارند 

.« وابستـــه ها » واسطه ی آن ها با هستــه هستـــند.

به عبارت دیگر ، وقتی  وابسته ها برای خودشان وابسته می گیرند 

، این وابسته  های درجه دوم ،« وابسته ی وابسته » نامیده می شوند 

. مثلاً در گروه « دیوار بلند باغ » وابسته ی وابسته وجود ندارد ؛

 چون هردو واژه ی « بلند» و« باغ »  وابسته ی « دیوار» هستند 

امّا در  گروه « دیوار باغ ما» « وابسته ی وابسته وجود دارد .

یعنی در ژرف ساخت این گروه ، دو ترکیب وجود دارد:« دیوارِ باغ» و« باغِ ما » ؛ یعنی « ما » وابسته ی « باغ » است ؛ وابسته ی « هسته » نیست .

وابسته  های وابسته عبارتند از:

1-    ممیّز: معمولاً! برای شمارشِ تعداد یا اندازه و وزن موصوف میان عدد  ومعدود ( صفت شمارشی وموصوف آن ) اسمی می آید

 که وابسته ی عدد است وممیّز نام دارد .

 ممیّز با عدد همراه خود  یک جا وابسته ی هسته است . مانند پنج فروند هواپیما 

   نکته  : ممیّز همیشه وابسته ی صفت شمارشی نیست ؛  

 گاهی  وابسته ی صفت های مبهم یا پرسشی  می شود .مانند:  چند کیلو پسته

2-    صفت ِ صفت : هرگاه دوصفت دنبال هم بیایند  وصفت دوم شدّت وضعف صفت اوّل را بیان کند  صفت دوم را « وابسته ی وابسته » و« صفت صفت » می گویند .                                                                   

  نکته : 1- صفت صفت را نباید با تعداد صفت برای موصوف اشتباه گرفت  

          مانند : مرد خوش لباس قد بلند   

  نکته : 2 صفت صفت  اغلب در باره ی رنگ ها به کار می رود

 . به ندرت صفاتی مانند : « واقعی، حقیقی ، ظاهری و... در توصیف صفات دیگر به کار می روند  مانند: انسان موفّق  واقعی

3-    مضاف الیه مضاف الیه : 

هرگاه بیش از یک اسم یا ضمیر بعد از هسته بیایند فقط اسم یا ضمیر اوّل وابسته ی پسین وازنوع مضاف الیه است

 سایر اسم ها یا ضمایر پس از آن همه وابسته ی وابسته واز نوع مضاف الیه مضاف الیه  هستند 

 مانند: کوه های بلند سربه فلک کشیده ی شمال ایران زمین

  ( کوه : هسته ) ، ( بلند : صفت بیانی) ،( سربه فلک کشیده : صفت بیانی ) ، ( شمال : مضاف الیه ) ، (ایران زمین: مضاف الیه مضاف الیه )

ن 

4-    قید صفت :مانند  دانش آموز فوق العاده زیرک  که « فوق العاده» قید « زیرک» که صفت است ،  می باشد .

5-    صفت مضاف الیه : مضاف الیه می تواند هر یک از صفات پیشین یا پسین را بپذیرد

 ؛ بنابراین صفتِ مضاف الیه هم نوع پیشین دارد وهم نوع پسین .مانند: سخنان گهربار این دوست قدیمی من  

 ( این : صفت مضاف الیه  برای دوست و وابسته ی پیشین  ) ، ( قدیمی : صفت مضاف الیه برای دوست و وابسته ی پسین ) 

، ( من : مضاف الیه  مضاف الیه )   

   نکته : برای درک  وابستگی کلمات در گروه ، این نکته را فراموش نکنید که

 وابسته های پیشین غالبا وابسته ی اوّلین اسم پس از خود هستند و

 وابسته های پسین ، وابسته ی اوّلین اسم پیش از خود ؛ بنابراین نباید توقّع داشته باشید ، همه ی کلمات ، وابسته ی هسته باشند 

.                                   

متمّم اسم چیست ؟ 

متمّم اسم ، خود گروه اسمی است که با کمک حرف اضافه ، همراه اسم می آید وتوضیحی به آن می افزاید .

نکته : 1- تمام فعل هایی که گذرا به متمّم هستند وقتی که به صورت اسم یا مصدر در جمله بیایند ، متمّم اسم می گیرند . مانند: می جنگیم با  که به صورت  جنگیدن با ....یا مهارت داشتن در... که در اصل من در این کار مهارت دارم بوده است .

نکته : 2-   مصدر های باب مفاعله  وتفاعل عربی مانند :مبارزه ، مصاحبه ، تناسب و...

نکته : 3- متمّم اسم در حکم متمّم اجباری برای فعل است  ؛ یعنی بدون قرینه نمی توان آن را حذف کرد .

نکه : 4 – برخی از اسم هایی که متمّم می گیرند با ممیّز می آیند ،

 در این حالت متمّم همیشه جمع وحرف اضافه ی آ نها « از» است .

مانند: چهار نفر از دوستان  ، سه فروند از کشتی ها  و...

نکته : 5- در زبان معیار امروز ، اغلب متمّم های اسم پیش از اسم خود قرار می گیرند 

. مثلاً  او به گردش در طبیعت علاقه دارد ( غلاقه به گردش در طبیعت )  

به دوکارگر ساده نیاز داریم ( نیاز به دو کارگر ساده )

او در این کار مهارت دارد ( مهارت در رانندگی  اورا می پسندم)