فعل و جمله های چند جزئی

فعل و جمله های چند جزئی

الف) فعل های ناگذر:

 این گروه از افعال  معنی آن ها با نهاد تمام می شود و جمله های دوجزئی ( نهاد + فعل )   می سازند .

 فعل هایی از مصادر زیر:

آسودن، ایستادن ، پوسیدن ، پریدن ، پلاسیدن ، پژمردن ، ترکیدن ، جنبیدن ، جوشیدن، چکیدن، خاریدن

 ، خروشیدن، خشکیدن ، خوابیدن ، خزیدن، درخشیدن ، دویدن ، رقصیدن، روییدن، شکفتن، غریدن، گریستن،

 لرزیدن ف لنگیدن، مردن ، نشستن ، ورزیدن، افتادن ، آمدن، رفتن، ماندن،برافتادن ، درگذشتن ، در غلتیدن 

، ورآمدن، ازکارافتادن، ازحال رفتن ، به دنیا آمدن و...

ب)فعل های گذرا به مفعول: 

مصادر:  چرخاندن، چشیدن، فهمیدن ، افکندن ، دریافتن ،پوشیدن ف خوردن ، شناختن ، کشتن ،

 نهفتن ، دیدن، نواختن،  بریدن ، دریدن، شکستن ، بستن، گشودن، سرودن، پرکردن، آفریدن، بخشودن( عفو وعنایت ) 

، داشتن، احساس کردن، بیان کردن، یافتن ، داشتن، ازدست دادن، از سر گرفتن، برافراختن، فراموش کردن، پوشیدن،

 شکافتن، افشاندن، فشردن، راندن،خریدن( این خانه را خریدم) هر چند که « خرید » می تواند مفعول ومتمّم بگیرد

 مانند : من کتاب را از کتاب فروشی خریدم . برافراشتن ، برانداختن، آب کشیدن و...

ج) فعل های گذرا به متمّم ( اگر فعل یا مصدری فقط به یکی از حروف اضافه ی اختصاصی نیاز داشت متمّم آن فعلی 

ودر جمله جزو اجزای اصلی محسوب  می شود) .فعل هایی  از مصادر زیر

اندیشیدن( به) ، رنجیدن ( از) ، گنجیدن( در) ، جنگیدن( با) ف ترسیدن( از) ، چسبیدن( به )

 ، رهیدن( از) ، شوریدن( بر) ، پرداختن( به ) ، برخوردن( با ) ، سرزدن(از) 

مانند: از او خطایی سرزد، سرزدن ( به ) مانند: او به من سر نمی زند ، گریختن ( از ) ،

 هراسیدن ( از) ، رستن ( از ) ، باز ایستادن ( از )، دل کندن ( از ) ، سر در آوردن (از ) 

، بالا رفتن () از ) ، دست کشیدن ( از ) ، پا گذاشتن ( بر) ، قراردادن ( بر) ، قراردادن ( بر)

د) فعل های گذرابه مسند :

است ، بود ، شد ،گشت ،گردید،( به شرطی که معنا پذیر نباشند ؛ یعنی معنای دیگری نداشته باشند ) 

مثلأ در جمله ی زیر : پرستا رکنار بیمار بود که در آن چون فعل « است » به معنی « وجود داشتن » است

 معنا پذیر است وفعل اسنادی محسوب نمی شود ./نیست ، « ی» در آخر فعل  در معنای« است »، /  

    «به شمار می رود » در معنای «است »مانند: اندیشه ی عرفانی یکی از محکم ترین بنیان های ...ایرانی به شمار می رود . 

در غیر این صورت می تواند مفعول ومسند بگیرد./ فعل مجهول « خوانده می شود »در معنای« است » /

 فعل« ماند» اگر در معنای « شد » باشد مانند: او در شهر تنها ماند ( شد)   / « به نظر رسیدن » در معنی به نظر آمدن و« است »

 / فعل « نمودن» در معنی « است » مانند: افکارش درست می نماید ( به نظر می رسد یا است )  و  

  هر فعل گذرابه مفعول مسندی که مجهول شده باشد ، چرا که در افعال مجهول اصلأ جمله ی چهار جزئی نداریم  

مانند » ایرانیان حافظ را لسان الغیب        می نامند که مجهول آن می شود 

: حافظ لسان الغیب  نامیده می شود ( یعنی  حافط لسان الغیب است )

ه)افعال گذرا به مفعول ومتمّم: مصادر زیر

آلودن( را ، به ) ، بخشیدن ( را ، به ) ،چسباندن ( را ، به )، افزودن ( را ، به ) ، کاستن ( را، از) ،

 دزدیدن( را ، از ) ، شنیدن( را ، از ) ، گسلاندن ( را ، از )، مالیدن ( را ، به ) ، آمیختن( را ، با) 

، جداکردن ( را ، از ) ، آموختن در معنی یاد گرفتن  ( را ، از ) ، آموختن در معنی یاددادن  ( را ، به )

 ، سپردن ( را ، به) ، یاددادن( را ، به ) ،شناساندن () را ، به ) ، واداشتن ( را ، به ) ، ترجیح دادن ( را ، بر)

 ، دادن ( را ، به )، گرفتن ( را ، از ) گنجاندن ( را ، در) ، شنیدن ( را، از) ، پرسیدن ( را ، از ) ،

 آغشتن ( را،به)، افکندن( را ، در،به) مانند: ماهی را در دریا افکندم .یا  ماهی را به دریا افکندم .

 کوبیدن ( را ، به ) ، پس دادن ( را ، به ) ، راندن در معنی  دورکردن ( را ، از ) ، فروختن( را ، به ) 

،   ربودن ( را ، از) ، خریدن ( را ، از) ، نجات دادن ( را ، از) ، کاستن( را ، از ) ، دزدیدن ( را ، از )

 ،انداختن ( را ، در) ، چکاندن ( را ، در) ، گذاشتن( را ، در) ، فروکردن( را ، در) ، قراردادن( را ، در) ،

 جای دادن ( را ، در) و   هرفعل گذرا به مفعول یا گذرا به متمّم وقتی که با تکوازگذرا ساز« ان» دوباره گذرا شود

  مانند نمونه های زیر:             ترسید( گذرا به متمّم ) امّا ( ترساند گذرا به مفعول ومتمّم است )   

   خورد( گذرا به مفعول)  امّا (خوراند  گذرا به مفعول ومتمّم است )

و) افعال گذرابه مفعول ومسند :

مصادر: کردن ، به شمارآوردن ، دانستن ، نامیدن، خواندن ،گردانیدن ،پنداشتن ،به حساب آوردن ،یافتن 

، شمردن، (دیدن، شناختن ویافتن در معنی « پنداشتن» )گفتن،تصور کردن،( در نظر گرفتن در معنی « دانستن»)،

 ( یافتن در معنی « دانستن») ،انگاشتن ، )( نمودن در معنی « گردانیدن» ) 

مانند : دل هایمان را پاک نماییم .یا  مجلس شورای اسلانی این قانون را تصویب نهایی می نماید .گذاشتن 

مانند: او در را باز گذاشت؛ یعنی  در باز است  و واژه ی « باز» نقش مسندی دارد. ساختن در معنی « نمودن»

 مانند : مهدی اخوان ثالث اوج شعر خویش را نمایان ساخت.

ز) افعال گذرابه دو مفعول : 

این گروه افعال در اصل جمله های گذرا به مفعول ومتمّم هستند که در واقع متمّم این جمله ها به صورت مفعول در می آید 

ومفعول دوم نشانه ی مفعولی را ندارد .مانند : پوشاندن ، دادن ، زدن ، کشیدن .  

               پیامبرفقرا را لباس پوشاند ( در اصل : پیامبر لباس را به فقرا پوشاند 

)

یاد آوری :

1-  «بخشودن »همیشه جمله ی سه جزئی گذرا به مفعول می سازد مانند : خداوندا به حقّ پیامبر بزرگوارت ماراببخش( یعنی عفوکن)

2-   « بخشیدن» جمله ی چهارجزئی با مفعول ومتمّم می سازد مانند : خداوند عقل را به انسان بخشیده ا ست .

3-   همان طور که گفته شد جمله های مجهول یا سه جزئی اند یا دو جزئی  وجمله ی چهار جزئی با فعل مجهول نداریم

 چون دراین نوع جمله ها مفعول که یکی از اجزای اصلی جمله است حذف می شود 

.پس با توجه به  ارکان جمله یا این که با معلوم کردن جمله می توان ساختار جمله ی مجهول آن را تشخیص داد.

4-   هرجمله ای که فعل آن  با تکواژ گذرا ساز«ان» گذرا شود جمله ای چهار جزئی می باشد 

ونوع آن بستگی به این دارد که جمله ی سه جزئی آن به متمّم ، مفعول یا مسند گذرا بوده باشد .

5- « رسیدن» اگر به معنی منجر شدن باشد  حرف اضافه ی اختصاصی می گیرد  ودارای متمّم فعلی است

 درغیر این صورت متمّم آن قیدی است .

6-   البته همن طور که قبلأ یاداوری کردیم بعضی از فعل ها مانند « گفتن» ، « خریدن » و « به شمار آوردن »

 بستگی به نوع جمله ای دارند که درآن به کار می روند ؛ یعنی بعضی اوقات سه جزئی وبعضی اوقات چهار جزئی هستند .