جمله های چند جزئی واجزای آن ها

 جمله های چند جزئی واجزای آن ها

جمله های چندجزئی ساده واجزای آن ها

جمله های دوجزئی ناگذر(  نهاد+فعل   ) این جمله ها به دو دسته تقسیم می شوند:          الف- جمله های دوجزئی ناگذر با فعل معلوم                                                                      ب-  جمله های دوجزئی ناگذر بافعل مجهول الف)مانند :آفتاب تابیده بود.   مینا   نشسته است ..آب چکید . که در این جمله هادارای مفهوم کامل است وبرای تکمیل خود به جزئی دیگر نیاز ندارد  .که اگر حتی به صورت زیر هم نوشته شودباز هم دو جزئی است . آفتاب ناپیدا از میان درختان کهن سال با ابهت  برشانه های آبی مرداب تابیده بود . نهاد            متمم قیدی                        قید            متمم قیدی          فعل معلوم درصورتی که جمله هایی نظیر (جمعیت ایران رسید .به چه چیز ؟ رادمردان می گذرند .  ازچه چیز ؟)فعل باید جزء کامل کننده ی مفهوم را به داخل جمله بکشد ،زیرا در این گونه جمله هاذهن ما ناخودآگاه به دنبال تکه ی جدا شده از فعل می گردد ومی پرسد «به چه چیز ؟ »و«ازچه چیز ؟» .اکنون جمله هارا به صورت درست می نویسیم : 1-      جمعیت ایران   به بیش از هفتاد میلیون نفر    رسید .               نهاد                 متمم فعلی                    فعل متمم دار 2-        رادمردان    از خق خود          می گذرند.  ب-     جمله ی دو جزیی نا گذر با فعل مجهول : 1-     او سیب را خورد .( سیب    خورده شد . ) نهاد + فعل  2-    علی پرنده را پراند . ( پرنده   پرانده شد ) نهاد + فعل                                  جمله ها ی ساده ی سه جزئی: 1- جمله های سه جزئی گذرا با فعل  متمم دار             الف-فعل هایی که ذاتا گذرا به متمم هستند .     ب- فعل هایی که مجهول شده اند. 2-جمله های سه جزئی گذرا بافعل مفعول دار:             الف-فعل هایی که ذاتا گذرا به مفعول هستند.  ب- فعل های ناگذری که با تکواژ گذرا ساز «ان» مفعول دار می شوند. 3- جمله های سه جزئی گذرا بافعل مسند دار :              ا لف-جمله هی سه جزئی گذرا با فعل های اسنادی .   ب- فعل های سه جزئی گذرا که مجهول هستند . جمله های سه جزئی گذرا بافعل متمم دار.  الف-  فعل های متمم داری که فقط یک حرف اضافه ی اختصاصی دارند . مانند جنگید  با  و...   ب-   جمله های سه جزئی گذرا بافعل مجهول : این جمله ها،  جمله های چها ر جزئی گذرا به مفعول و متمم  هستند که مراحل مجهول شدن فعل های معلوم راپیموده اند   وبه سه جزئی گذرا به متمم تبدیل شده اند .مانند: پزشک  بیمار را  از مرگ حتمی  نجات داد .          ( بیمار  از مرگ حتمی  نجات داده شد یا نجات یافت .   نهاد      متمم                    فعل مجهول/فعل مجهول ریز علی دهقان   لبلسش را به نفت آغشت .            ( لباس او     به نفت    آغشته شد   یا  آغشت)    نهاد           متممم       فعل مجهول/ فعل مجهول                                جمله ها ی سه جزئی گذرا با فعل مفعول دار :       الف : جمله های سه جزئی گذرا با فعل هایی که ذاتا مفعول دار هستند . ( نها د + مفعول + فعل )      مانند . ما  لمس کردیم . چه چیز را ؟   ما دست های مهربان ولطیف او را لمس کردیم . ب-  جمله های سه جزئی گذرا به مفعول با فعل های ناگذری که با تکواژ گذرا ساز «ان » مفعول دار می شوند.  1-  کودک  گریست .     او کودک را گریاند (فعل گذرا شده با «ان») 2-  کودک   خوابید .        او کودک را خواباند( فعل گذرا شده با «ان»)                                جمله ها ی سه جزئی گذرا بافعل های مسند دار : الف –   جمله های سه جزئی گذرا با فعل های اسنادی  ( نهاد +مسند + فعل اسنادی )     دراین جمله ها از مصدر (بودن ، شدن ، گشتن و گردیدن )  فعل هایی نظیر بود  ، شد ، گشت و.. .به کار می روداما این افعال به شرطی اسنادی هستند که معناپذیر نباشندو فقط ارتباط دستوری بین نهاد ومسند برقرارکنند .     الف- 1- پزشک نگران وضع روحی بیمار بود .(فعل اسنادی معنا پذیر نیست .)    الف- 2-هوا سرد شد / گشت /گردید.  (فعل های اسنادی ،زیرا معناپذیر نیستند .)     ب-1-  پزشک    کنار بیمار   بود .( حضور داشت ، فعل معنا پذیر است )                   نهاد         متمم       فعل معنا پذیر    ب- 2-  مادر کیف فاطمه را گشت .  ( فعل معنا پذی به معنای جستجو کرد ) ب-  جمله های سه جزئی گذرا به مسند که مجهول هستند .  وساخت معلوم آن ها به صورت «نهاد+ مفعول + مسند + فعل  » است و هنگام مجهول کردن فعل جمله ، ساخت جمله به صورت « نهاد + مسند + فعل »گفته می شود.مثال: مردم ایران ، علّامه دهخدا را  چهره ای طنز پرداز شناخته اند .                         علّامه دهخدا چهره ای طنز پرداز شناخته شده است .               جمله های چهار جزئی با فعل های گذرا : 1-   جمله های چهار جزئی گذرا به مفعول ومتمم   ( نهاد +مفعول + متمم + فعل) الف-  فعل هایی که گذرا به مفعول ومتمم هستند وبا تکواژ گذرا ساز «ان »گذرا نمی شوند.مانند :     « ریز علی دهقان لباسش را به نفت آغشت .» ب- فعل های سه جزئی گذرا به مفعول ومتمم که با تکواژ سببی (ان )گذراساز می شوند ،این گروه فعل هارا ازسه جزئی به چهار جزئی تبدیل       می کند. مانند:         کودکان شیر را خوردند .    پرستاران شیر را به کودکان خوراندند . هنگام مجهول کردن ، این جمله از چهار جزئی به سه جزئی گذرا به متمم تبدیل می شوند .          همه   از زلزله   می ترسند.    دوستم   همه را   از زلزله    می ترساند .                          همه   از زلزله    ترسانده می شدند .         نهاد     مفعول     فعل مفعول دار نهاد    مفعول      متمم      فعل گذرا شده با «ان»    نهاد       متمم     فعل مجهول 2-جمله های چهار جزئی گذرا به مفعول ومسند .(نهاد + مفعول + مسند +فعل ) فعل این نوع جمله ها معمولا از مصدر « به شمار آوردن ، پنداشتن ، نامیدن ،کردن ، نمودن ،ساختن ،گردانیدن و...»  ساخته می شود.                         مثال:    او بیمار گردید .    هوای سرد اورا بیمار گرداند /کرد / نمود./ ساخت.      مردم محل اورا پهلوان می نامند ، می گویند/می پندارند / می خوانند / به شمار می آ ورند.   با توجه به مثال های فوق ونظیر این مثال ها از مصدر «گردیدن » هرگاه که جمله ای چهار جزئی با فعل گذرا به مفعول ومسند ساخته شود«تکواژ گذرا ساز » به کار می رود .         ساخت مجهول این جمله هابه صورت (نهاد + مسند+ فعل مجهول ) است.       مردم محل او را پهلوان می نامند .     (او پهلوان نامیده می شود). 3 -   جمله های چهار جزئی گذرا به دو مفعول : در این نوع جمله ها مفعول اول دارای نقش نمای «را » ومفعول دوم بدون «را » است . می توانیم این نوع جمله ها را به دو صورت بنویسیم ، یک بار به صورت جمله ی سه جزئی گذرا به مفعول  ،    یعنی مفعول بدون نشانه ی «را »   به صورت مضاف (هسته ) ومفعول نشانه داررا به صورت مضا الیه (وابسته) به کار برد .  بار دوم می توان به صورت چهار جزئی گذرا به مفعول ومتمم نوشت .مثال: نقاش       دیواررا        رنگ                     زد                         نقاش       رنگ دیوار را     زد    .     نقاش        رنگ را         به دیوار       زد . نهاد  مفعول نشانه دار   مفعول بی نشانه   فعل                          نهاد           مفعول         فعل           نهاد              مفعول          متمم        فعل                «دانش آموزان همه ی سوا ل هارا پاسخ گفتند .» الف- دانش آموزان پاسخ همه ی سوال ها را گفتند .(نهاد+  مفعول +  فعل ) ب-   دانش آموزان به همه ی سوال ها پاسخ گفتند . ( نهاد + متمم + مفعول + فعل )       شکل مجهول این جمله ها به صورت زیر است : الف- دو جزئی (نهاد + فعل مجهول ) .رنگ دیوار زده شد .     پاسخ همه ی سوال ها گفته شد . ب-    سه جزئی ( نهاد +متمم + فعل مجهول )      رنگ به دیوار زده شد .        پاسخ به همه ی سوال ها گفته شد . 4- جمله های چهارجزئی گذرا به متمم ومسند (نهاد+ متمم + مسند + فعل ) فعل این جمله ها معمولا از مصدر « گفتن »درمفهوم « نامیدن ،صدازدن ولقب دادن »ساخته می شود.       مثال :مردم محل    به علی  پهلوان  می گویند.              ایرانیان به حافظ لسان الغیب  می گویند .                                                                              *************************     و بدین ترتیب مشخص می شود که کوچک ترین جمله « ساده ی دوجزئی »وبزرگ ترین جمله  «چهارجزئی » است  و فعل نقش اساسی دارددر تعیین اجزای جمله ،  زیرا با توجه به مفهوم وپیام خود ،«مفعول ،متمم ومسند « ویا  «مفعول ومتمم -مفعول ومسند - متمم ومسند و دو مفعول »   می گیرد.  جمله های مجهول نیز درگروه جمله های ساده قرار دارند   .حداقل جمله های مجهول «دوجزئی » وحداکثر «سه جزئی » است.   جمله های دو جزئی به متمم نیاز ندارند و معمولا متمم به صورت قید وبرای توضیح اضافی می آید وقابل  حذف است .                                                                                       . ویس پناه